Giáo trình Luật dân sự Việt Nam Nguyễn Ngọc Điện

BI 1 - GII THIU LUT DN S VIT NAM Lut v lut dõn s - Lut l tp hp nhng quy tc x s chung m s tụn trng (i vi nhng quy tc y) c bo m bng cỏc bin phỏp cng ch ca b mỏy Nh nc. Lut dõn s, trong quan nim La-tinh, l tp hp cỏc quy tc x s chung chi phi cỏc mi quan h gia ngi v ngi. Theo ngha ú, thỡ thot trụng hu nh khụng cú gỡ khỏc bit gia lut dõn s v t phỏp: t phỏp cng bao gm cỏc quy tc x s chi phi cỏc mi quan h gia ngi v ngi; trong khi cụng phỏp l tp hp cỏc quy tc x s chung chi phi cỏc mi quan h trong ú cú s tham gia ca Nh nc, c quan Nh nc, hoc nhõn viờn Nh nc thi hnh cụng v (Lut hin phỏp, Lut hnh chớnh, Lut hỡnh s,...). La Mó, lut dõn s (jus civile) l lut ỏp dng i vi cỏc cụng dõn La Mó, phõn bit vi lut chung (jus gentium) ỏp dng cho tt c nhng ai khụng cú t cỏch cụng dõn La Mó. Vo thi Trung c, ngi ta gi lut dõn s l Lut La Mó, phõn bit vi lut giỏo hi. Vi cỏch phõn bit ú, thỡ lut dõn s c hiu nh tt c nhng quy tc chi phi cuc sng th tc ca con ngi, k c cỏc quy tc m trong quan nim hin i, c xp vo nhúm cụng phỏp.. n th k XV v XVI, ngi ta bt u khụng chỳ ý n cỏc quy tc ca Lut La Mó liờn quan n t chc b mỏy Nh nc, v Lut La Mó (lut dõn s) dn dn ch cũn c nh n nh l tp hp cỏc quy tc chi phi cỏc quan h gia ngi v ngi,... l tt c cỏc quy tc khụng thuc cụng phỏp. Th ri theo thi gian, cỏc quy tc riờng chi phi thỏi x s ca con ngi trong nhng quan h c thự gia ngi v ngi cng lỳc cng phong phỳ v tr thnh nhng mng c bit ca T phỏp, tỏch ra khi lut dõn s tr thnh nhng ngnh lut c lp. Ta cú: lut thng mi ỏp dng cho cỏc hot ng thng mi (hnh vi thng mi), cho nhng ngi thc hin cỏc hot ng ú (thng nhõn); lut nụng thụn chi phi vic xõy dng v thc hin cỏc quy hoch nụng nghip v cỏc hp ng thuờ t; lut lao ng iu chnh cỏc quan h gia ngi lao ng v ngi s dng lao ng;... Lut dõn s, trong quan nim ca lut Vit Nam hin i, l tp hp cỏc quy tc quy nh a v phỏp lý ca cỏ nhõn, phỏp nhõn v cỏc ch th khỏc (h gia ỡnh, t hp tỏc), quy nh quyn v ngha v ca cỏc ch th trong quan h ti sn, quan h nhõn thõn trong giao lu dõn s, xõy dng chun mc phỏp lý cho cỏch ng x ca cỏc ch th khi tham gia quan h dõn s (BLDS nm 1995 - BLDS - iu 1 on 2) Ta ln lt tỡm hiu i tng iu chnh ca lut dõn s, ngun ca lut dõn s v s tin trin ca phỏp lut dõn s trong lut Vit Nam. MC 1 - I TNG IU CHNH CA LUT DN S Da vo nh ngha ca lut vit hin hnh, cú th xỏc nh rng lut dõn s Vit Nam gii quyt bn vn ln: 1 - Ch th ca quan h phỏp lut dõn s gm nhng ai ? 2 - Cỏc ch th ca quan h phỏp lut dõn s cú nhng quyn v ngha v gỡ ? 3 - Cỏc quyn v ngha v ny c xỏc lp nh th no ? 4 - Lut d liu nhng bin phỏp gỡ bo m thc hin cỏc quyn v ngha v ú ? 1. Ch th ca quan h phỏp lut dõn s Cỏc ch th ca quan h phỏp lut dõn s trong lut thc nh bao gm: cỏ nhõn, phỏp nhõn, h gia ỡnh v t hp tỏc. 1.1. Cỏ nhõn L con ngi c th v ang sng. Cỏ nhõn phi cú h tch rừ rng, cho phộp phõn bit c vi cỏ nhõn khỏc. Mi cỏ nhõn khụng nht thit u cú quyn v ngha v ging nhau, dự tt c cỏc cỏ nhõn u bỡnh ng trc phỏp lut. Vic xỏc nh quyn v ngha v ca mi cỏ nhõn l thuc vo kt qu ỏnh giỏ nng lc phỏp lut v nng lc hnh vi ca cỏ nhõn ú. Nng lc phỏp lut - L kh nng ca cỏ nhõn c hng quyn hoc m nhn t cỏch ngi cú ngha v (BLDS iu 14 khon 1). Nng lc phỏp lut ca cỏ nhõn cú t khi cỏ nhõn c sinh ra v mt i khi cỏ nhõn cht (iu 14 khon 3). Lut núi rng mi cỏ nhõn u cú nng lc phỏp lut dõn s nh nhau (iu 14 khon 2); song, cú khi cỏ nhõn khụng th cú mt quyn no ú m tt c nhng cỏ nhõn khỏc u cú th cú, nh trong trng hp ngi khụng cú quyn hng di sn do ó cú mt trong nhng hnh vi c ghi nhn ti BLDS iu 643 khon 1. Ta núi rng cỏ nhõn cú th mt nng lc phỏp lut ngay khi cũn sng trong nhng trng hp c bit. Trong lut thc nh Vit Nam, tỡnh trng mt nng lc phỏp lut ch tn ti trong nhng trng hp c bit do lut quy nh v ch cú hiu lc i vi cỏc quan h phỏt sinh trong nhng trng hp ú. Núi cỏch khỏc, khụng cú tỡnh trng mt nng lc phỏp lut tng quỏt: ngi khụng cú quyn hng di sn, trờn nguyờn tc, ch khụng cú quyn hng i vi mt di sn xỏc nh, v bo tn kh nng cú quyn hng i vi cỏc di sn khỏc. Nng lc hnh vi - L kh nng ca cỏ nhõn bng hnh vi ca mỡnh xỏc lp, thc hin quyn, ngha v dõn s (BLDS iu 17). Khỏc vi nng lc phỏp lut, nng lc hnh vi ch c tha nhn cho nhng cỏ nhõn cú cỏc iu kin do phỏp lut quy nh: ngi cha sỏu tui khụng cú nng lc hnh vi dõn s (iu 21); ngi b bnh tõm thn hoc mc cỏc bnh khỏc m khụng th nhn thc, lm ch c hnh vi ca mỡnh cú th b tuyờn b mt nng lc hnh vi dõn s theo quyt nh ca to ỏn (iu 22 khon 1). Tt c nhng giao dch ca ngi khụng cú hoc mt nng lc hnh vi dõn s u ch cú th c xỏc lp thụng qua ngi i din. Ta núi rng lut cú ghi nhn tỡnh trng khụng cú hoc mt nng lc hnh vi tng quỏt. Tỡnh trng khụng cú nng lc hnh vi tng quỏt luụn cú tớnh cht tm thi v s chm dt sau mt thi gian; trong khi tỡnh trng mt nng lc hnh vi tng quỏt cú th kộo di khụng thi hn. 1.2. Phỏp nhõn L mt t chc tn ti vỡ mt mc ớch no ú. Phỏp nhõn phi cú nhng yu t lý lch c bn rừ rng cho phộp phõn bit vi cỏ nhõn cỏc thnh viờn ca nú v vi cỏc phỏp nhõn khỏc. Phỏp nhõn cú nng lc phỏp lut v nng lc hnh vi phự hp vi mc ớch tn ti ca mỡnh: cú nhng phỏp nhõn (nh qu xó hi, qu t thin) khụng th cú nhng quyn v ngha v ca thng nhõn; khụng phỏp nhõn no cú th cú quyn v ngha v ca ngi tha k theo phỏp lut. 1.3. H gia ỡnh L tp hp nhng ngi gn bú vi nhau do quan h huyt thng hoc hụn nhõn, cú ti sn chung v thc hin cỏc hot ng kinh t chung. Cng nh phỏp nhõn, h gia ỡnh cú nng lc phỏp lut v nng lc hnh vi phự hp vi mc ớch tn ti ca mỡnh. Song ni dung nng lc phỏp lut ca h gia ỡnh c xỏc nh theo nhng nguyờn tc gn ging vi nhng nguyờn tc xỏc nh nng lc phỏp lut ca cỏ nhõn; bi vy, h gia ỡnh, trờn nguyờn tc, cú kh nng cú quyn v ngha v nh cỏ nhõn, tr nhng quyn v ngha v m ch cỏ nhõn mi cú th cú c, nh quyn tha k theo phỏp lut, quyn kt hụn, quyn v ngha v ca cha, m i vi con cỏi,... 1.4. - T hp tỏc L tp hp nhng ngi cú cựng mt ngh nghip trong cỏc lnh vc dch v v th cụng nghip v quan h bố bn, thy trũ, cựng gúp ti sn thc hin chung cỏc hot ng ngh nghip. T hp tỏc cng phi cú cỏc yu t lý lch rừ rng v cú nng lc phỏp lut, nng lc hnh vi phự hp vi mc ớch tn ti ca mỡnh, nh phỏp nhõn. 2. Quyn v ngha v ca cỏc ch th ca quan h phỏp lut dõn s Phỏp lut dõn s Vit Nam tha nhn cho cỏc ch th hai loi quyn dõn s: quyn cú tớnh cht ti sn v quyn khụng cú tớnh cht ti sn (cũn gi l quyn nhõn thõn). 2.1. Quyn cú tớnh cht ti sn L nhng quyn nh giỏ c bng tin, l quan h gia cỏc ch th m cú i tng l mt giỏ tr ti sn. Cú nhng quyn c thc hin trc tip trờn mt vt c th (gi l quyn i vt); cú nhng quyn tng ng vi nhng ngha v m ngi khỏc phi thc hin (gi l quyn i nhõn). 2.1.1. Quyn i vt Cỏc vt m trờn ú quyn i vt c thc hin rt a dng; bn thõn cỏc quyn i vt cng cú th c phõn thnh nhiu loi. 2.1.1.1. Phõn loi vt Ta ch ghi nhn mt vi cỏch phõn loi tiờu biu. 2.1.1.1.1. ng sn v bt ng sn - Bt k ti sn no cng ch cú th hoc l bt ng sn hoc l ng sn. Lut phõn bit ng sn v bt ng sn ch yu da vo tiờu chớ vt lý: bt ng sn l ti sn khụng di di c (t, nh , cụng trỡnh xõy dng v núi chung, cỏc ti sn gn lin vi t); ng sn l ti sn di, di c (bn, gh, xe mỏy,...). Mt khỏc, cú nhng ng sn c coi l bt ng sn do cú cụng dng nh bt ng sn; cú nhng bt ng sn c coi nh ng sn do ch cú th c chuyn giao trong giao lu dõn s nh ng sn. 2.1.1.1.2. Vt hu hỡnh v vt vụ hỡnh - Vt hu hỡnh l vt cú th nhn bit c bng giỏc quan tip xỳc: nh, ng h, xe mỏy,... Vt vụ hỡnh l ý nim ca lut v nhng giỏ tr ti sn phi vt th (quyn tỏc gi, cỏc yu t vụ hỡnh thuc sn nghip thng mi,...). 2.1.1.1.3. Vt chuyn giao c v vt khụng chuyn giao c trong giao lu dõn s - Trờn nguyờn tc, cỏc quyn cú tớnh cht ti sn chuyn giao c trong giao lu dõn s. Song, cng cú nhng quyn cú giỏ tr ti sn khụng th c chuyn giao, do c gn lin vi nhõn thõn ca ngi cú quyn nh quyn c cp dng, quyn hng tr cp mt sc,... 2.1.1.2. Phõn loi quyn i vt 2.1.1.2.1. Quyn m vic thc hin tỏc ng trc tip lờn i tng - Thuc nhúm ny cú th k ra: quyn s hu, quyn s dng hn ch bt ng sn lin k, quyn s hu b mt, quyn thuờ quyn s dng t , t chuyờn dựng,... 2.1.1.2.2. Quyn cú i tng l giỏ tr tin t ca mt hoc nhiu ti sn c th - Quyn ny c xỏc lp nhm bo m cho vic thc hin mt ngha v ti sn. Nú cú i tng l ti sn ca ngi khỏc v cho phộp ngi cú quyn c yờu cu x lý ti sn theo quy nh ca phỏp lut hoc theo tho thun thanh toỏn ngha v c bo m. Ta cú quyn nhn th chp, nhn cm c ti sn l nhng vớ d tiờu biu ca loi quyn ny. 2.1.2. Quyn i nhõn L quyn ca mt ngi, c phộp yờu cu mt ngi khỏc thc hin mt ngha v ti sn i vi mỡnh. ú cú th l ngha v lm hoc khụng lm mt vic hoc chuyn quyn s hu ti sn. 2.2. Quyn nhõn thõn Quyn chớnh tr - Trờn nguyờn tc cỏc quyn chớnh tr ca cỏc ch th ca quan h phỏp lut thuc phm vi iu chnh ca cụng phỏp. Song, mt s quyn cú ý ngha chớnh tr c lit kờ trong nhúm cỏc quyn nhõn thõn theo ngha ca phỏp lut dõn s: quyn xỏc nh dõn tc, quyn i vi quc tch, quyn c bo m an ton v ch , quyn t do tớn ngng, tụn giỏo, quyn t do i li, c trỳ. Quyn gia ỡnh - Gm cỏc quyn v ngha v phỏt sinh t cỏc quan h gia nhng thnh viờn trong gia ỡnh: quyn bỡnh ng gia v v chng, quyn c hng s chm súc gia cỏc thnh viờn trong gia ỡnh,... Cỏc quyn gia ỡnh, trờn nguyờn tc, khụng cú tớnh cht ti sn; nhng cng cú nhng quyn gia ỡnh cú tớnh cht ti sn, nh quyn ca v, chng i vi ti sn chung, quyn tha k theo phỏp lut. Quyn nhõn thõn ỳng ngha - Cỏc quyn ny rt a dng trong lut dõn s: cỏc quyn i vi thõn th (quyn c bo m an ton v tớnh mng, sc khe, thõn th); cỏc quyn trong i sng dõn s (quyn i vi h, tờn, h tch, quyn kt hụn, quyn ly hụn,...); cỏc quyn trong quan h cụng (quyn t do i li, c trỳ); cỏc quyn c tụn trng i vi i t (quyn ca cỏ nhõn i vi hỡnh nh, quyn i vi bớ mt i t); cỏc quyn nhõn thõn ca ngi sỏng to ra tỏc phm vn chng, ngh thut, khoa hc; cỏc quyn trong i sng kinh t (quyn t do kinh doanh);... 3. Xỏc lp quyn v ngha v dõn s Quyn v ngha v dõn s c xỏc lp theo cỏc cn c quy nh ti iu 13 BLDS. Núi chung mt quyn cú th c xỏc lp do c to ra hoc c chuyn giao, do hiu lc ca mt giao dch hoc do h qu ca mt s kin phỏp lý. 3.1. To ra hoc chuyn giao quyn v ngha v dõn s 3.1.1. To ra quyn v ngha v dõn s - Núi quyn v ngha v dõn s c to ra, ta hiu rng quyn v ngha v ny xut hin ch th th nht. Cỏc quyn nhõn thõn, núi chung, ch cú th c xỏc lp do c to ra. Cú nhng quyn phỏt sinh cựng mt lỳc vi ngi cú quyn: c sinh ra, con ngi cú quyn i vi h, tờn, h tch, cú quyn nhn cha, m. Cú nhng quyn phỏt sinh sau mt s kin: quyn bỡnh ng gia v v chng c xỏc lp do hụn nhõn; quyn v ngha v ca cha, m c xỏc lp do vic sinh con. Nhng cỏc quyn nhõn thõn ca tỏc gi c li cho ngi tha k. Vy, cng cú th cú trng hp quyn nhõn thõn c xỏc lp bng con ng chuyn giao. Cỏc quyn cú tớnh cht ti sn cng cú th c to ra: quyn i nhõn c to ra t hp ng hoc t mt s kin phỏp lý no ú (tai nn, ly hụn); quyn s hu c to ra bng cỏch chim hu vt vụ ch, bng vic chim hu khụng cú cn c phỏp lut nhng ngay tỡnh, liờn tc, cụng khai trong nhiu nm; quyn s hu trớ tu c to ra bng hot ng sỏng to. 3.1.2. Chuyn giao quyn v ngha v dõn s - Gi l c chuyn giao, cỏc quyn v ngha v trc õy thuc v mt ngi, nay c giao li cho mt ngi khỏc. Hu ht cỏc quyn c xỏc lp bng con ng chuyn giao u l cỏc quyn cú tớnh cht ti sn: quyn i nhõn c chuyn giao bng cỏch chuyn quyn yờu cu, chuyn ngha v; quyn s hu c chuyn giao bng hp ng, tha k theo di chỳc hoc theo phỏp lut;... 3.2. Giao dch hoc s kin phỏp lý 3.2.1. Giao dch Khỏi nim - Giao dch l vic by t ý chớ ca mt hoc nhiu ngi nhm lm phỏt sinh, thay i hoc chm dt mt quyn. Ngi by t ý chớ gi l bờn giao dch. Trong trng hp ch cú mt ngi by t ý chớ, ta cú giao dch mt bờn. Cú khi giao dch mt bờn cng c ghi nhn trong lut Vit Nam, dự cú n hai ngi by t ý chớ, nh khi v chng cựng lp mt di chỳc nh ot ti sn chung. Song, thụng thng, vi s by t ý chớ ca nhiu ngi, ta cú giao dch nhiu bờn. Giao dch nhiu bờn c xỏc lp, mt khi cú s gp g (s thng nht) ý chớ ca nhiu ngi. Bi vy, ta cũn gi giao dch nhiu bờn l s tho thun. Theo ng c kinh t ca ngi by t ý chớ, ta cú giao dch cú n bự (mua bỏn, trao i) hoc khụng cú n bự (tng cho, di chỳc). Theo tm quan trng ca giao dch, ta cú giao dch nh ot v giao dch qun tr. Bng giao dch nh ot, mt quyn cú tớnh cht ti sn i ra khi khi ti sn ca ngi nh ot: quyn ny cú th bin mt (ti sn c tiờu dựng) hoc c chuyn cho ngi khỏc (ti sn c bỏn, c tng cho). Bng giao dch qun tr, ngi giao dch bo qun v khai thỏc li ớch t cỏc quyn cú tớnh cht ti sn ca mỡnh (giao kt hp ng sa cha, bỏn hoa li t ti sn gc). Cỏc iu kin giao dch cú giỏ tr - Giao dch ch cú giỏ tr khi cú cỏc iu kin quy nh ti iu 122 BLDS. a - iu kin phỏt sinh t yờu cu bo v trt t xó hi v cỏc giỏ tr ca cng ng - Mc ớch v ni dung ca giao dch khụng vi phm iu cm ca phỏp lut, khụng trỏi o c xó hi (BLDS iu 122 khon 1 im b). Mc ớch ca giao dch l li ớch hp phỏp m cỏc bờn mong mun t c khi xỏc lp giao dch; cũn ni dung ca giao dch cú th c hiu nh i tng ca giao dch ú. iu cm ca phỏp lut l nhng quy nh ca phỏp lut khụng cho phộp ch th thc hin nhng hnh vi nht nh (BLDS iu 128). o c xó hi l nhng chun mc ng x chung gia ngi vi ngi trong i sng xó hi, c cng ng tha nhn v tụn trng (BLDS iu 128). b - iu kin v hỡnh thc - cú giỏ tr giao dch phi c xỏc lp di mt hỡnh thc no ú phự hp vi quy nh ca phỏp lut; tuy nhiờn, hỡnh thc giao dch ch l iu kin cú hiu lc ca giao dch trong trng hp phỏp lut cú quy nh (BLDS iu 122 khon 2). Trong lut thc nh Vit Nam phn ln cỏc giao dch quan trng u phi c lp thnh vn bn (mua bỏn, tng cho, cho vay, cho thuờ, th chp, cm c,...). Cỏ bit, cú nhng giao dch khụng nhng phi c ghi nhn bng vn bn m cũn phi bng mt vn bn cú hỡnh thc phự hp vi cỏc quy nh c th ca lut vit (nh di chỳc): ta gi ú l nhng giao dch trng thc. Mt khi vic lp vn bn l iu kin giao dch cú giỏ tr, thỡ giao dch c xỏc lp m khụng cú vn bn l giao dch vụ hiu. Mt khỏc, mt s giao dch cũn phi ng ký theo quy nh ca phỏp lut. í ngha ca vic ng ký giao dch c ngi lm lut xỏc nh tựy theo tớnh cht, tm quan trng ca giao dch i vi cỏc bờn giao dch cng nh i vi ngi th ba. Cú trng hp giao dch cú giỏ tr mt khi c xỏc lp phự hp vi cỏc quy nh ca lut, nhng ch phỏt sinh hiu lc i vi ngi th ba k t ngy c ng ký (BLDS iu 323 khon 3) nh trng hp th chp mt ti sn bo m thc hin nhiu ngha v; cú trng hp vic ng ký giao dch cú tỏc dng xỏc nhn vic chuyn quyn s hu ti sn giao dch, nh trng hp mua bỏn, trao i cỏc ti sn thuc loi phi ng ký quyn s hu (BLDS iu 439 khon 2; iu 463 khon 4); cú trng hp hiu lc ca giao dch ch phỏt sinh, c i vi hai bờn giao dch v i vi ngi th ba, k t thi im ng ký, nh trng hp tng cho cỏc ti sn phi ng ký quyn s hu (BLDS iu 466 v iu 467 khon 2) v trng hp th chp quyn s dng t, quyn s dng rng, quyn s hu rng sn xut l rng trng, tu bay, tu bin (Ngh nh 163/2006/N-CP ngy 29/12/06 iu 10 Khon 1 im c) . c - iu kin v ni dung - Cú th coi quy nh theo ú, giao dch khụng c cú mc ớch v ni dung vi phm iu cm ca phỏp lut, trỏi o c xó hi l mt trong nhng iu kin v ni dung (hiu theo ngha rng nht) giao dch cú giỏ tr. Phn ln cỏc iu kin v ni dung c phỏp lut d liu nhm bo v quyn t do ý chớ ca bờn giao dch. Núi rừ hn, ý chớ ca ngi giao dch phi c tụn trng, nhng vi iu kin ú phi l ý chớ c by t bi mt ngi cú kh nng nhn thc, lm ch c hnh vi ca mỡnh. c1. Nng lc ca bờn giao dch - Giao dch ch cú giỏ tr mt khi c thc hin bi mt ngi cú nng lc phỏp lut v nng lc hnh vi. Tỡnh trng mt nng lc phỏp lut, ta ó bit, luụn cú tớnh cht c bit v ch c ghi nhn mt vi quan h c xỏc nh (thng l cỏc quan h trong lnh vc gia ỡnh). Ngi khụng cú nng lc phỏp lut khụng c phộp xỏc lp giao dch lm phỏt sinh nhng quyn v ngha v m ngi ú khụng th cú. Ngay nhng ngi cú nng lc phỏp lut khụng nht thit u cú nng lc hnh vi, ngha l khụng nht thit cú kh nng t mỡnh thc hin cỏc quyn v ngha v m mỡnh cú. Tr di 6 tui cú nng lc phỏp lut ngang vi ngi 18 tui, nhng mi giao dch ca tr di 6 tui u ch cú th c xỏc lp v thc hin thụng qua vai trũ ca ngi i din (BLDS iu 21). c2. S t nguyn ca bờn giao dch - Ngi b bnh tõm thn khụng th xỏc lp giao dch mt cỏch t nguyn, bi ngi ny khụng h cú ý chớ v do ú, khụng th cú s by t ý chớ. Cú nhiu trng hp ý chớ tn ti v c by t mt cỏch t nguyn, nhng s t nguyn khụng hon ho: ngi by t ý chớ cú th chp nhn xỏc lp giao dch do nhm ln, do b la di hoc b e da. Mt khi s t nguyn trong vic by t ý chớ khụng hon ho, thỡ giao dch cú th b tuyờn b vụ hiu, cng nh trong trng hp giao dch c xỏc lp bi mt ngi khụng cú nng lc hnh vi. 3.2.2. S kin phỏp lý Khỏi nim - S kin phỏp lý l s vic cú tỏc dng to ra, chuyn giao hoc lm chm dt cỏc quyn v ngha v. Thụng thng, s kin phỏp lý cú ngun gc t hnh vi ca con ngi, c ý hoc vụ ý: hy hoi ti sn ca ngi khỏc; lỏi xe khụng lm ch c tc , gõy tai nn dn n thit hi v tớnh mng, sc khe v ti sn ca ngi khỏc;... Nhng s kin phỏp lý cng cú th cú ngun gc vt cht, t nhiờn hoc xó hi: sau mt thi gian do lut quy nh, ngi chim hu khụng cú cn c phỏp lut nhng ngay tỡnh, liờn tc, cụng khai i vi mt ti sn s tr thnh ch s hu ti sn ú; do vic mt ngi cht, nhng ti sn ca ngi ny c chuyn giao cho ngi tha k, ngi c di tng; do mt ngi con b tai nn v tr thnh tt nguyn, cha, m cú ngha v nuụi dng ngi con ú;... Cỏc quyn v ngha v phỏt sinh t giao dch luụn luụn l cỏc quyn v ngha v m cỏc bờn giao dch quan tõm, mun cú, tỡm kim, trụng i v eo ui. Trong khi ú, cỏc quyn v ngha v phỏt sinh t s kin phỏp lý luụn do lut ỏp t, c lp vi ý chớ ca con ngi. Ngay c khi s kin phỏp lý cú ngun gc t hnh vi c ý ca con ngi, thỡ cỏc quyn v ngha v t s kin ú sinh ra khụng phi l mc tiờu hnh ng ca ngi ú: mt ngi c tỡnh gõy thit hi cho ngi khỏc khụng phi vi mong mun tr thnh ngi cú ngha v bi thng cho ngi b thit hi. Bi vy, cú th gi cỏc quyn v ngha v phỏt sinh t mt giao dch l ni dung hiu lc ca giao dch ú; cũn cỏc quyn v ngha v phỏt sinh t mt s kin phỏp lý l ni dung h qu ca s kin phỏp lý ú. 4. Bo m thc hin quyn v ngha v dõn s Nhỡn chung, cỏc quy tc ca lut c cỏc ch th ca quan h phỏp lut chp hnh mt cỏch t giỏc. Cỏ bit, trong mt s trng hp, ch th ny hoc ch th khỏc i quỏ gii hn m lut xỏc nh, i vi cỏc quyn ca mỡnh v th l cú s phn ng ca ngi b thit hi. Trong mt xó hi cú t chc, khụng ai cú th t thit lp cụng lý cho chớnh mỡnh. Trong trng hp mt ngi b thit hi do li ca mt ngi khỏc, lut cho phộp ngi b thit hi yờu cu